Echo’s van een Emmaüsweg en van een perinataal rouwtraject 

“Ik ben die weg begonnen omdat ik geen vrede had in mijn hart, omdat ik het zo moeilijk had nadat we de zwangerschap van L. hadden laten afbreken. Stap voor stap kwam er een beetje vrede in mijn hart. De Emmaüsweg is nu ten einde. Het was een zeer intense, zware, maar o zo deugddoende weg. Ik voel me herboren. Ik zit weer vol energie. In de eerste plaats ben ik God daar heel erg dankbaar voor. Als gezin staan we meer open voor de noden van anderen. Op mijn beurt word ik nu door God geroepen om hier ook iets mee te doen… “

L.

“ Er was een moment tijdens het traject van perinatale rouw waarop ik duidelijk voelde dat een knop omgedraaid werd, als een innerlijke aansporing om opnieuw te leven, om nieuwe uitdagingen aan te gaan. Ik had begrepen dat mijn rouwproces voltrokken was. Er ging een nieuwe weg open waar ook plaats was voor het stukje tijd dat ik met mijn kind, overleden in de moederschoot, heb mogen beleven. In mijn hart begon ik meer ruimte en een grotere openheid te voelen voor het lijden van anderen.”

M.

Dit kind maakte deel uit van onze projecten.. op middellange termijn!

Mijn vriendin heeft enkele dagen geleden een abortus gehad. Ik wilde dit kind. We hadden alles om dit kind te verwelkomen.

We houden van elkaar. We willen samen verder met elkaar. We werken allebei, we hebben voldoende inkomen. Ons appartement is groot genoeg en we hebben families die ons steunen.

Daarbij: dat kind maakte deel uit van ons project op middellange termijn. Hij is gewoon een beetje vroeger gekomen, dat is alles.

Ze is bang geworden.. Toen ze zag dat de test positief was, was ze eerst heel blij. Nadien is ze gaan panikeren.

Voor de abortus zei ze dat ze zich op dit moment niet klaar voelde voor het moederschap. Ik probeerde haar duidelijk te maken wat ik van andere koppels had gehoord: dat een vrouw zich in het begin  van een zwangerschap moe voelt, in de war en dat het misschien daardoor kwam dat ze zich niet bekwaam vond…

Ze heeft ons kind laten weghalen en ik kon niets doen. Ik had zelfs geen enkel wettelijk recht om iets te doen voor ons kind… voor mijn kind. Ik heb niet het wettelijk recht om mijn vaderschap op te eisen. Ik heb zelfs niet het recht het te beweren.

Sinds de abortus huilt ze … Alles is zo snel gegaan … ik heb geen woorden om te beschrijven wat we hebben meegemaakt. Ze lijdt, fysisch en mentaal… ze is een en al lijden. Ik zou haar willen tegemoet komen, haar helpen, iets doen. Sinds de abortus is ze als een eiland van pijn. Ontoegankelijk. Ze leeft in een eenzaamheid die we niet gewild hebben. Ik wil naar haar toe…

Ze blijft liggen. Ze praat bijna niet. Ik herken haar niet. Ik heb ze nooit zo gezien. Ik heb soms de indruk dat ik ook “teveel” ben in haar leven.

Ik ben bang voor onze relatie. Vandaag heb ik geen enkele zekerheid of onze relatie wat we nu doormaken zal kunnen overleven.

N…

Breek de stilte…

Bij een verhaal over abortus wordt eerst gedacht aan het kind. Een afschuwelijke geschiedenis en iemand die op een pijnlijke manier het leven laat. Werpt men een diepere kijk op het verhaal dan komt vervolgens ook nog eens de moeder in beeld, die vaak zelf met veel verdriet en depressie achterblijft eens ze beseft wat ze heeft gedaan. Ook zij dient dan geholpen te worden. Maar er is nog een derde: de vader. Daarom is het geen slechte zaak om mijn verhaal als man neer te schrijven…

In mijn studententijd was ik nog onbezonnen, de wereld lag aan mijn voeten en ik had na een half jaar ook een mooi meiske leren kennen die al snel mijn vriendin werd. Van het een kwam het ander en na een paar vrijages met achteraf paniek was het uiteindelijk dan toch eens prijs. Ik was juist met een kerel mee op verlof in de Ardennen toen ze mij zenuwachtig belde met de bevestiging dat ze effectief zwanger was. Wegens omstandigheden moest snel een beslissing worden genomen of ze naar het ziekenhuis zou gaan om alles nauwkeurig te laten opvolgen of voor een abortus zou moeten kiezen. Haar ouders mochten het absoluut niet weten. Een vriendin van haar had haar een abortuskliniek aangeraden en was bereid om met haar mee te gaan. Hoewel ik abortus helemaal verkeerd vond, sloeg bij mij ook de paniek toe en wist ik niet waar naartoe. Uiteindelijk stemde ik toe maar dan zou ik liever zelf met haar meegaan en niet die vriendin in mijn plaats laten gaan.

Op het moment zelf heb ik daar heel weinig aan beleefd, ik moest gewoon ergens in een gang wachten en realiseerde me maar half wat er aan de gang was. Ik was 19 en voelde mij schaakmat gezet door de omstandigheden. Omdat ik het aan niemand durfde vertellen, wist ik mij natuurlijk ook door niemand gesteund. Ik besefte ook niet mijn rol in deze gebeurtenis als partner naar mijn vriendin en als vader naar dat kind. Ik stemde gewoon in met alles, al was het heel hard tegen mijn goesting. De maanden daarna was het constant ruzie tussen ons en ik zag na die abortus ook geen reden meer om samen te blijven. Ik heb de relatie dan ook beëindigd.

Mijn ouders heb ik pas na enkele jaren verteld wat er gebeurd is. Hoewel mijn moeder mij direct vertelde dat dat mijn keuze niet was en dat ik daar uiteindelijk niet verantwoordelijk voor was, dacht ik er anders over. Ik liep met een akelig gevoel rond als ik eraan dacht en droomde er zelfs over. Langzaam ebde alles weg. Maar toen ik nog ouder werd en al mijn kameraden zelf kinderen begonnen te krijgen, begon het terug te sluimeren.

Uiteindelijk, tien jaar later, vond ik op een evenement een flyer van Levensadem over abortuspreventie en -verwerking. Dit was de eerste keer dat ik een kans zag om iets aan deze situatie te doen en ik liet die dan ook niet liggen. Via Jo en Veva heb ik over het hele gebeuren openlijk kunnen praten en de “Emmaüsweg” kunnen doorlopen – hun programma om alles stap voor stap te bekijken. Door aan God vergeving te vragen en mijn schuld kwijt te raken was ik eindelijk in staat mijn eigen kind lief te hebben, al was het veel te laat. En zo heb ik een rouwproces kunnen doorlopen en alles kunnen verwerken.

Maar maak je geen illusies: wat gebeurd is, is gebeurd en kan niet teruggeschroefd worden. De littekens blijven en het hartzeer gaat nooit volledig weg. Ook de schaamte die mij aanzette om zo een foute beslissing te maken moet ik nu toch overwinnen als ik met mensen deel wat ik wél heb gedaan. Zo een geheim daar kun je niet mee rondlopen.

Vaak denk ik aan het feit dat als ik toen van organisaties wist of mensen die mij zouden kunnen helpen hebben, dat het dan toch anders had kunnen lopen. Ik was in heel mijn jonge leven nooit geconfronteerd geweest met zo een verhaal of zo een organisatie.

Ik hoop dat ik mijn deel kan bijdragen om andere mensen die fouten niet te laten maken alsook om erop te wijzen dat een man die zijn verantwoordelijkheid niet neemt in dit verhaal ook gebroken en gefaald achterblijft. Geheimhouding is ongerechtigheid en houdt bovendien de vicieuze cirkel in stand voor de volgende generatie die dezelfde fouten opnieuw gaat maken. Net zoals een kind wordt een abortus ook oud en kun je je op die manier niet onttrekken uit een ongeplande zwangerschap. Nu zie ik als christen ook zelf af van seksuele betrekking voor een huwelijk en ik weet waarom. Nog steeds lachen mensen met mij als ik hun dit vertel, maar als ik één iemand kan overtuigen met mijn voorbeeld, ben ik bereid om alle spot daarvoor te dragen.

Aan mijn kind 

Wat jou is overkomen

en waarom

ik kan het niet bevatten.

Ik heb je enkel gekend

als een kuiken

dat nooit uit

het ei is gekropen.

Ik heb je nooit

in de ogen gekeken

of met mijn wijsvinger

je handje vastgehouden.

Toch ben ik even

je vader geweest

en jij mijn kind.

Zo ben ook jij

in mijn hart

geworden tot iets

wat men bemint.

23 juni 2015

R.

Ik belde voor een afspraak en enkele dagen later was het gebeurd.

 Ik ben H. en ben nu 36 jaar. Twaalf  jaar geleden geraakte ik zwanger en dit bracht bij mij een panische angst teweeg. Er was geen geld en geen woonst, er was druggebruik en er was schaamte; maar vooral veel angst.

Kwam die angst van de traumatische ervaringen uit mijn kinderjaren misschien? Of door het druggebruik?

Wel was er iets in me dat goed voor het kindje wilde zorgen, maar hoe?

Ook had ik angst voor de reactie van familie of vrienden.

Ik voelde mijn lichaam veranderen en wist me geen raad. Ik durfde niemand de realiteit vertellen. Wel vertelde ik het aan mijn vriend en samen gingen we naar de dokter.

Daar kreeg ik de folder van een abortuskliniek in mijn handen geduwd. Ik maakte een afspraak en enkele dagen later gebeurde het al.

… Na de abortus voelde ik een grote leegte, ik was helemaal niet opgelucht en dit werd alleen maar erger.

Met de jaren die voorbij gingen, leerde ik wel te leven zonder de drugs en legde ik me meer toe op studie en werk.

Toch begon ik hoe langer hoe meer te vereenzamen, contacten leggen was moeilijk voor me. Mijn vroegere drugsvrienden zag ik niet meer en ik voelde me ook niet goed bij hen. Ik begon steeds eenzamer te worden.

Alle schuldgevoelens stapelden zich op. Ik geraakte er niet meer uit, ik was gebroken en kon er zelfstandig niet meer uit geraken.

… Even vond ik een new-age therapeut die me terug moed gaf, zo dacht ik, maar na het seksueel misbruik, dat volgens hem bij de therapie hoorde, zakte ik nog dieper in de put.

… Al die geheimen, al die schuldgevoelens waren zwaar om dragen.

Ook mijn werk kon ik niet meer naar behoren uitoefenen, ook daar had ik fouten gemaakt. Ik heb toen mijn werk opgezegd omdat ik vond dat een ander recht had op mijn contract en zo dacht ik dat alles zich wel zou oplossen.

Maar ik zakte nog verder weg…

Ik werd ziek, deed een psychose en kreeg een aanval van hyperventilatie, ik kon niet meer ademen en hierdoor blokkeerde ook mijn spreken. Zo belandde ik in het ziekenhuis, nu drie jaar geleden.

Tijdens mijn ziekte kwam ik gelovige mensen tegen en ik geraakte geboeid door hun omgaan en spreken over God.

… Zo kwam ik tot het volgen van een retraite en leerde op deze retraite Broeder A. kennen. Met hem sprak ik over mijn probleem. Hij hield contact met me en gaf me het adres van Levensadem.

Ook leerde ik de biecht ontdekken en kennen wat me ook enorm vooruit hielp. Eindelijk kon ik er met iemand over praten.

… Ik belde naar Levensadem en maakte een afspraak. Bij Jo en Veva ging ik samen met hen de Emmaüsweg. Ze gaven me de ruimte om te MOGEN rouwen, mijn gestorven geaborteerde kindje een plaats te geven binnen mijn leven. Zonder een veroordelende stem of verwijtende vinger.

Ik gaf mijn kindje tijdens een retraite de naam ”Jona”. Ik ging meer en meer op weg met Jezus. Ik begon weer te ademen en leerde stilaan terug het leven kennen. Maar ik begon tegelijkertijd ook ten volle de pijn en het verdriet van de abortus te voelen.

Waarom was ik toch nooit naar iemand toe gestapt om over mijn zwangerschap te vertellen!? Waarom had ik toch zoveel moois vernietigd!? Laten doden!?

Ik kon enkel de pijn en het gemis voelen.

… Levensadem zorgde ook voor een steungezin voor me en dat brengt me veel vriendschap, liefde en gebed. Een tweede thuis, een helpende hand, een begrijpend en liefdevol woord… ik krijg het daar allemaal.

Het steungezin doet me terug leven, het leert me vreugde en positieve gedachten.

… Vandaag de dag ben ik één en al voor het leven. Alles is wonderlijk, alles is één poëtisch gedicht geschonken door God.

Als ik rond me kijk zie ik mogelijkheden en kansen; zie ik uitwegen en ervaar ik zoveel vriendschap.

'Je bent altijd geliefd. Niets heeft dat veranderd en niets zal dat ooit veranderen.'

L., een Oost-Europese vrouw die al jaren in België verblijft en werkt,  werd onverwacht zwanger. Haar Vlaamse partner wilde een abortus maar zij  twijfelde niet, ze wilde dit kind. Desnoods zou ze het alleen opvoeden.

Maar toen…

Tijdens de echo op 13 weken zwangerschap werd bij mijn dochter een omfalocèle vastgesteld. (Een omfalocèle is een ernstige aangeboren afwijking. Het wordt ook wel een buikwanddefect genoemd. Hierbij is de buik van het kind niet goed gesloten. Er zit dan een opening bij de navel waardoor de organen (in een vlies) naar buiten komen- red.)

Ze zag er geweldig uit, maar er zat een soort van grote bel buiten haar lichaam. ‘De baby is zo schattig, ze stopt constant haar vinger in haar mond’, zei ik. Maar de gynaecoloog had schokkend nieuws: ‘Uw baby heeft organen die buiten het lichaam zitten’.

Wat? Is het mogelijk om organen te hebben die niet in de buik zitten? Toen zei de dokter dat ze een NIP-test en een vruchtwaterpunctie zouden doen en dat we dan verder konden beslissen of we door zouden gaan met de zwangerschap. Na dat nieuws was ik zo van de kaart dat ik niet in staat was om het gesprek in de kamer te volgen.

De vader van mijn baby bleef aandringen op abortus, noemde me egoïstisch en zei herhaaldelijk: ‘Je gokt, je gokt met het leven. Je zult moeten toekijken hoe ze lijdt en je zult bidden dat ze sterft’, verwijzend naar de gelijkaardige situatie van een baby in mijn thuisland waar mijn zus over had verteld.

Op Google vond ik dat de uitkomst afhangt van de grootte van de omfalocèle en of er nog andere afwijkingen zijn. Ik kon niet veel echte verhalen vinden. Meestal leek de omfalocèle  kleiner te zijn:  ‘enkel’ darmen en lever of een deel daarvan. Ik vond geen enkel geval waarbij ook de maag uitstulpte.

Zelf was ik bereid om ook een kind met een handicap te accepteren, maar een scenario waarin mijn baby enorm zou kunnen lijden, had ik niet verwacht.

Het voelde als de hel: beslissen wat beter was voor mijn baby: haar het risico laten lopen om te lijden of ze  laten sterven. Ik kende pijn alleen van verhalen van anderen…

Precies een week later hadden we een afspraak met de geneticus. Ze merkte dat ik een buitenlandse ben en schakelde over op Engels. Aan het einde van het onderzoek vroeg mijn vriend haar wat ze ons zou adviseren. Ze antwoordde zonder aarzelen: ‘Abortus natuurlijk. Je kunt later nog een gezonde baby krijgen.’ Op dat moment barstte ik weer in tranen uit. Ik wilde deze baby, maar wie zou dat begrijpen? Voor mij maakte mijn baby al  helemaal deel uit  van mijn dagelijkse leven. Daarnaast was er dat gevoel van liefde, liefde zoals ik nog nooit eerder had gevoeld.

Tijdens de echo die volgde had de gynaecoloog geen goed nieuws, de omfalocèle was de afgelopen week gegroeid. Ze controleerde het hartje van de baby nog een paar keer. Ik kon niet meer praten, alleen nog maar fluisteren. Ze stelde voor dat we toch de chirurg zouden consulteren. Mijn vriend zei dat het niet nodig was, dat we een abortus wilden. Ik fluisterde dat ik toch naar de chirurg wilde. Hij siste me toe: 'Waarom wil je nog steeds een andere dokter lastigvallen? Om zijn kostbare tijd te verspillen? Al drie dokters hebben je verteld dat abortus een redelijke oplossing is, en dat in een katholiek ziekenhuis! Je moet de dokters vertrouwen'.

De gynaecoloog belde de chirurg toch. We hadden dezelfde dag na de middag een afspraak. Dat gesprek was weer in het Nederlands, ik wilde vragen om over te schakelen naar het Engels, maar ik was niet in staat te spreken. De chirurg was de eerste die ons wat hoop gaf. Hij zei dat het moeilijk te voorspellen is: de uitkomst kon heel goed zijn maar er konden ook maanden ziekenhuisopnames en verschillende operaties nodig zijn.  Hij zei dat de uitkomst voornamelijk afhangt van bijkomende complicaties zoals onontwikkelde longen, hartziekte of infectie. ’ In zo'n geval overleeft 89% van de baby's', dat is wat ik ervan begreep.

-‘Zie je wel, het was een goed idee om naar de chirurg te gaan’, zei ik na de consultatie tegen mijn vriend, ‘zelfs met onderontwikkelde longen en misschien een hartaandoening is er nog steeds een kans van 89% om te overleven’ .

- ‘Er is een kans van 89% om te overlijden, niet om te overleven, je hebt het verkeerd begrepen ‘ zei hij.  In het Nederlands is er maar één letter verschil tussen “overleven” en “overleden” …

Mijn hoop werd weer de grond in geboord. Na weer een ruzie stemde ik in met abortus als de dokter bevestigde dat er iets mis was met het hart. De volgende dag kon de gynaecoloog niet met zekerheid bevestigen dat er iets mis was, maar ook niet dat het goed was. Er leek iets mis te zijn met de aorta. Ik vroeg haar naar statistieken, maar ze weigerde me die te geven. Ze stelde voor de abortus al  dezelfde week  te laten doorgaan, wat inhield dat ik ’s anderendaags vroeg de eerste voorbereidende pil moest nemen en vrijdag in het ziekenhuis zou worden opgenomen.

De nacht voor de abortus kon ik niet slapen. Toen we vrijdag in het ziekenhuis aankwamen, lukte het me om mezelf een beetje bij elkaar te rapen en vroeg ik of ik alleen met mijn gynaecoloog kon praten, zonder mijn vriend. Ik vertelde haar dat ik geen abortus wilde, dat ik begon aan te voelen dat mijn partner  me daartoe manipuleerde. Ze zei dat het beter was geweest om te wachten. Maar mijn vriend hield vol –‘ hoe eerder hoe beter ‘. Hij beweerde ook dat de chirurg hetzelfde had gezegd.

 Ze vroeg me: ‘Heb je gisteren een papier getekend?’

-‘ Ja, maar ik kon het niet lezen, dus vroeg ik mijn vriend om het te lezen. ‘

-‘Heb je gisteren een pil genomen? Het was een abortuspil.’

-‘Abortuspil? Wat? Ik wist niet dat het een abortuspil was, mij werd verteld dat het een voorbereidende pil was.’

De dokter zei dat mijn baby al dood kon zijn.

Nu ik mezelf eindelijk een beetje bij elkaar had gesprokkeld, verpestte die informatie dat weer helemaal. Maar mijn baby was niet dood. De gynaecoloog ging met mijn vriend praten. Hij kwam terug roepend: ‘Waarom wil jij er nu mee stoppen? De baby is vast al beschadigd door de eerste pil!’  Ik stemde ermee in dat we door zouden gaan…

 Dezelfde gynaecoloog deed toen de abortus. Ze had me eerder gevraagd of ik het ermee eens was. Ik knikte. Na de abortus mocht ik praten met een gratis psycholoog in het ziekenhuis. Mij werd verteld dat abortus een zeer zware psychologische impact op vrouwen kan hebben.

Waarom kreeg ik dat nu pas te horen? Waarom had niemand me eerder voorgesteld om naar een psycholoog te gaan? Waarom heeft niemand me verteld op voorhand hoe negatief het voor me kon zijn? Ik had niet verwacht dat het zo moeilijk zou zijn, ik wilde alleen het beste voor mijn baby. Maar het was de hel: nachtmerries over het ziekenhuis, beelden van mijn klein dochtertje Sasha in mijn handpalm.

Dat is allemaal gebeurd in minder dan twee weken. Eigenlijk waren er maar 2 dagen tussen de tweede afspraak met de gynaecoloog en de abortus.

Pas toen  ontdekte ik op Facebook een lotgenotengroep van families met omfalocèle-baby's, met zoveel bemoedigende verhalen, heel vaak met veel positievere uitkomsten dan verwacht, ook als het ging om  een grotere omfalocèle zoals bij mijn dochter. Dat was heel moeilijk voor mij om te verwerken. Eigenlijk lijkt het erop dat er op Facebook een steungroep bestaat voor elk soort ziekte. Vertel het alsjeblieft aan iedereen die een baby verwacht met een probleem!

Drie weken later vertrok mijn vriend. Ik had niet meer gebroken kunnen zijn.  Ik ging naar een kerk waar ik vroeger ook naartoe ging en ik zag een poster van Levensadem, ik nam contact op met Veva en Jo. Ik was op het punt dat ik dacht dat ik niet verder kon. Toen ik alleen was kon ik niks doen, ik keek alleen maar naar één punt op de muur. Ik wilde niet meer leven. De meeste mensen zegden tegen me : ‘je zou nu wel weer beter moeten zijn, je moet jezelf bij elkaar rapen’ of ‘ze was ernstig ziek’.

Samen met Veva en Jo begon ik aan een Emmaüsweg.

Mijn weg naar genezing kende verschillende fasen. De eerste was het accepteren van de situatie, vrede vinden met wat er is gebeurd. De tweede was mezelf vergeven. De derde was omgaan met de haat jegens de vader van Sasha en de teleurstelling over de onverschilligheid van mijn artsen. En de laatste was leren leven met vertrouwen in het leven en in God, zonder over alles controle te willen hebben. Ik moest mijn idee van hoe dingen zouden moeten zijn loslaten.

Elke Emmaüsweg- bijeenkomst bracht me meer vrede. Er was mededogen, zonder oordeel of advies. Ik voelde dat mijn pijn werd erkend en verlicht tijdens het gesprek. Tijdens het gebed ontving ik een tekst uit de Bijbel om thuis over na te denken. Ik dacht dat het telkens zorgvuldig geselecteerde teksten waren die mijn pijn weerspiegelden en die ik moest horen om vooruit te komen. Pas een jaar later ontdekte ik dat het niet zo werkt, dat de Bijbel tijdens het gebed willekeurig werd geopend en ik “een woord kreeg”, een woord waar ik telkens weer mee verder kon.  

Tijdens een van onze gebeden in de kapel kon ik niet stoppen met het stellen van dezelfde vraag: Waarom? Waarom is mij dit overkomen? En op een gegeven moment werd er een antwoord in mijn hart gefluisterd: 'Je bent altijd geliefd. Niets heeft dat veranderd en niets zal dat ooit veranderen.'

Ik kwam tot het besef dat ik een diepgewortelde overtuiging had dat Gods liefde onvoorwaardelijk is voor iedereen, behalve voor mij. Ik had het gevoel dat ik die liefde moest verdienen door 'goed genoeg' te zijn en het gewicht van wat er was gebeurd, maakte dat ik me onwaardig voelde. Ik verlangde wanhopig naar een schone lei, niet in staat om de realiteit van de situatie te accepteren. Ik geloofde dat iedereen mij moest veroordelen, hoe konden ze dat niet doen? Toch was deze zelfveroordeling iets dat ik alleen voor mezelf reserveerde. In een diep besef drong het tot me door dat de enige echte zonde mijn onvermogen was om te geloven dat God voortdurend van mij hield, ongeacht de omstandigheden in mijn leven en wat ik had doorstaan. Dit was het deel van mij dat het meest genezing nodig had. Ik moest leren mezelf niet zo hard te veroordelen, een taak die ik vanzelf aankon als het anderen betrof. Het klinkt misschien vreemd, maar het was het enige antwoord dat me vooruit kon stuwen, weg van de diepten van mijn pijn.

Week na week huilde ik minder en begon ik langzaam terug te keren naar het dagelijkse leven. Nu, anderhalf jaar later, kan ik weer leven. Dankzij de Emmaüsweg heb ik geleerd hoe ik met pijn en met mijn dochter Sasha  in mijn hart kan leven in de hoop dat mijn dochter nu helemaal in orde is in de armen van God. Mijn engel nu. Ik hoop dat ze weet hoeveel ik van haar hou. Ze leerde me dat ik veel meer kan liefhebben dan ik ooit had gedacht en zoveel kan huilen als ik nooit voor mogelijk had gehouden.

L.